Mieczysław Wajnberg

Pochodził z rodziny o tradycjach muzycznych; jego ojciec był kompozytorem i skrzypkiem: kierował zespołem muzycznym w teatrze żydowskim Scala w Warszawie oraz działem muzyki żydowskiej w firmie fonograficznej “Syrena”. W wieku 10 lub 11 lat Mieczysław zadebiutował w teatrze Scala jako pianista. W 1931 roku rozpoczął studia w Państwowym Konserwatorium Muzycznym w Warszawie. Kształcił się w zakresie gry na fortepianie pod kierunkiem Józefa Turczyńskiego. Podczas studiów, w 1937 roku, skomponował Kwartet smyczkowy op. 1 nr 1, który zadedykował Turczyńskiemu.

Po wybuchu II wojny światowej wyemigrował do Związku Radzieckiego. Jego rodzina zginęła w 1943 roku w obozie w Trawnikach. Wajnberg początkowo osiedlił się w Mińsku, gdzie w latach 1939-41 studiował kompozycję u Wasilija Zołotariowa. W 1941 roku przeniósł się do Taszkientu w Uzbekistanie, aby pracować w tamtejszym teatrze opery i baletu. Tam poślubił Natalię Wowsi-Mochoels, córkę aktora i reżysera teatru żydowskiego Salomona Mikhoelsa, wówczas dyrektora uzbekistańskiego teatru opery i baletu.

W dwa lata później, w 1943 roku, wysłał rękopis swojej Symfonii nr 1 do Dmitrija Szostakowicza, co zapoczątkowało długoletnią przyjaźń pomiędzy obydwoma kompozytorami. Szostakowicz podjął starania o to, by Wajnbergowi pozwolono zamieszkać w stolicy ówczesnego Związku Radzieckiego. Tam mieszkał do końca życia, zajmując się głównie komponowaniem oraz koncertując jako pianista. W 1948 roku wskutek nasilenia ruchów antysemickich zamordowany został jego teść, a pięć lat później z tego samego powodu jego samego zaaresztowano i na prawie trzy miesiące osadzono w więzieniu. Zwolniono go dopiero dzięki wstawiennictwu Szostakowicza, już po śmierci Stalina. Głęboką przyjaźń obu artystów potwierdzają również ich utwory ? Szostakowicz dedykował Wajnbergowi swój Kwartet smyczkowy nr 10, a ten zrewanżował mu się dedykacją Symfonii nr 12. W 1975 roku autor Kwartetu był też obecny na premierze opery przyjaciela pt. Madonna i żołnierz. Powrót do rodzinnego miasta nastąpił dopiero po 27 latach: Wajnberg został wydelegowany w 1966 roku na festiwal “Warszawska Jesień”.

W 1971 roku Wajnberg otrzymał tytuł Zasłużonego Artysty ZSRR, następnie tytuł Narodowego Artysty ZSRR (1980), zaś w 1990 wyróżniono go Nagrodą Państwową ZSRR.

Dorobek kompozytorski Wajnberga jest niezwykle bogaty. Obejmuje m.in. 26 symfonii, 7 koncertów, 17 kwartetów smyczkowych, 22 sonaty na fortepian i inne instrumenty, około 30 cyklów pieśni oraz 7 oper i 2 balety, a także muzykę do 65 filmów, sztuk teatralnych i słuchowisk radiowych.

Twórczość Wajnberga reprezentuje w większości kierunek neoklasyczny. Najczęściej uprawianą przez niego formą był cykl sonatowy, obecny w symfoniach, koncertach, kwartetach smyczkowych oraz sonatach. Jego styl kompozytorski cechuje jasność i klarowność, a także zachowanie proporcji między formą a treścią. W wielu kompozycjach zauważalny jest też wpływ muzyki Prokofiewa, Bartóka, Mahlera, Hindemitha i – przede wszystkim – Szostakowicza. Wajnberg często wprowadzał do swoich utworów wątki programowe o charakterze autobiograficznym, głównie związane ze wspomnieniami z czasów dzieciństwa i II wojny światowej. W wywiadzie dla czasopisma “Sowietskaja Muzyka” w 1988 r. powiedział: ?Wiele moich utworów związanych jest z wojną. Ale to nie ja wybierałem ten temat. Podyktował mi go los, tragiczny os moich bliskich. Uważam za swój obowiązek moralny pisanie o wojnie, o straszliwym losie, jaki zgotował ludziom nasz wiek?. Utwory religijne przeznaczone na chór cechuje z reguły nastrój skupienia i medytacji. Z kolei Symfonia nr 21, podobnie jak ostatnia Symfonia nr 26 “Kaddish”, została napisana dla upamiętnienia zagłady Warszawskiego Getta, w którym zginęło wielu bliskich krewnych kompozytora. Natomiast Symfonie nr 17, 18 i 19 tworzą w sumie obszerną trylogię zatytułowaną U progu wojny. “Programowość” kompozycji Weineberga realizowana jest przede wszystkim przez wprowadzanie motywów nawiązujących do polskiego folkloru, do muzyki żydowskiej oraz mołdawskiej.

Źródło biogramu: Polskie Centrum Informacji Muzycznej, Związek Kompozytorów Polskich, 2018